Umowa dowodowa została wprowadzona do polskiego porządku prawnego wraz z nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego, która weszła w życie 7 listopada 2019 r.
Wśród licznych modyfikacji przepisów postępowania cywilnego pojawiła się bardzo istotna zmiana dla przedsiębiorców – wprowadzenie do procedury cywilnej odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych.
O ile w przeszłości przepisy dotyczące postępowania w sprawach gospodarczych już obowiązywały w polskim prawodawstwie, to celem ustawodawcy nie było jednak przywrócenie poprzedniego stanu prawnego lecz jego udoskonalenie. Głównym celem reformy KPC było – wskazywane w uzasadnieniu projektu do ustawy zmieniającej – przede wszystkim zapobieganie przewlekłości postępowań. Ze względu na niedawne wprowadzenie przedmiotowej regulacji ciężko jest ocenić obecnie wprowadzone rozwiązania. O tym, czy przywrócenie postępowania odrębnego okazało się skuteczne oraz osiągnęło swój cel dowiemy się dopiero po paru latach praktyki w stosowaniu przepisów.
Należy jednak już teraz zwrócić uwagę na zupełnie nową i nieznaną wcześniej instytucję wprowadzoną wraz z regulacją dotyczącą postępowania w sprawach gospodarczych, jaką jest umowa dowodowa.
Definicja oraz wyjaśnienie pojęcia możemy odnaleźć w treści art. 458 9 § 1 KPC, zgodnie z którym Strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy (umowa dowodowa).
Umowę dowodową należy wobec tego rozumieć jako porozumieniem stron postępowania gospodarczego zawieranym w toku prowadzonej sprawy sądowej. Jej zawarcie jest dobrowolne, a jej przedmiotem może być jedynie wyłączenie określonych dowodów. Podsumowując główne założenie: strony ustalą między sobą jakich konkretnie dowodów (np. z jakich dokumentów) nie będą mogły przed sądem przeprowadzić jeśli konkretna sprawa do sądu trafi. Co istotne, umowa dowodowa może działać tylko w jedną stronę tj. w stronę ograniczania materiału dowodowego, nie zaś w stronę jego definiowania, określania kolejności przeprowadzania dowodów, itd.
Za niedopuszczalne należy jednak uznać zawarcie umowy, na mocy której strony wyłączają określone dowody we wszystkich prowadzonych między nimi w przyszłości sporach gospodarczych. Umowa takiej treści będzie dotknięta nieważnością. Za dopuszczalne należy uznać wskazanie przez strony umowy już konkretnego, powstałego między nimi sporu. Umowa dowodowa może zostać bowiem zawarta, zanim dane postępowanie w sprawie gospodarczej zostanie wszczęte (umowa dowodowa uprzednia) bądź dopiero w toku postępowania przed sądem (umowa dowodowa następcza).
W celu ustalenia, czy dana umowa dowodowa jest prawidłowo skonstruowana, a wyłączenie dowodów możliwe należy sprawdzić, czy:
- Wskazane zostały w niej konkretne dowody podlegające wyłączeniu,
- Został określony stosunek prawny odnoszący się do danej umowy dowodowej oraz
- Czy powyższy stosunek prawny ma swoje źródło w umowie.
Ustawodawca za dopuszczalne uznał wyłącznie dwie formy zawarcia umowy dowodowej – formę pisemną, zastrzeżoną pod rygorem nieważności oraz formę ustną, znajdującą zastosowanie wyłącznie przed sądem.
Co ciekawe, umowę dowodową można zawrzeć również przez pełnomocnika.
Ustawodawca przewidział czasowe ograniczenie w zakresie powoływania zarzutów związanych z umową dowodową. Zarzut nieważności albo bezskuteczności umowy dowodowej można podnieść najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na tę umowę. Jeżeli natomiast jedna ze stron powołuje się na umowę dowodową w piśmie procesowym, zarzut nieważności albo bezskuteczności tej umowy może być podniesiony „najpóźniej” w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu sądowym.
Skutkiem prawidłowego zawarcia umowy dowodowej jest oczywiście niedopuszczenie konkretnego dowodu lub dowodów w sprawie. W art. 4589 § 6 KPC wskazano natomiast na niedopuszczalność dopuszczenia takiego dowodu przez sąd z urzędu.
Celem wprowadzenia umów dowodowych do postępowania gospodarczego jest niewątpliwie otwarcie przed stronami możliwości szybszego uzyskania rozstrzygnięcia poprzez wyłączenie tych dowodów, których przeprowadzenie jest najbardziej czasochłonne (zeznania świadków, opinie biegłych czy przesłuchanie stron). Istnieje jednak ryzyko, że strony mocą zawartej umowy dowodowej wyłączą dowód z dokumentu, co znacząco może utrudnić sądowi zweryfikowanie prawdziwości faktów wskazywanych przez strony w toku procesu. Ustawodawca – mając świadomość trudności wynikających z wyłączenia określonych dowodów – przewidział w art. 4589 § 7 KPC, iż w takiej sytuacji sąd może ustalić fakty „na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod rozwagę całokształt okoliczności sprawy”.
Apl. adw. Paulina Różycka
